ဘၤဘူတၤအုးဖးဒိၣ်တဒု, ကသ့ၣ်ယီၤတဒု ဒီးယၤ

ကၠဲး(Jack)သ့ၣ်ညါ ကဘၣ်ဆီလီၤပာ်လီၤ လ့ၣ်မ့ၣ်အူ လၢကျဲအဘၣ် ဘၣ်လီၤ. လၢခွံနံၣ်အတီၢ်ပူၤ, တၢ်ဆီလီၤပာ်လီၤ လ့ၣ်မ့ၣ်အူကဟၣ်လၢ အတွံၢ်လ့ၣ်မ့ၣ်အူ လၢဝ့ၢ်အံၣ်တဲၣ်ဟး (Uitenhage), အဲဖြၤကၤကလံၤစိးသန့န့ၣ်, အဝဲတမၤကမၣ်ဝဲနီတစုဘၣ်.

ကၠဲး မ့ၢ်စ့ၢ်ကီး ခၠၣ်ကမၣ် ဘၤဘူ (Chacma Baboon) တၤအုးဖးဒိၣ်တဒုန့ၣ်လီၤ. အဝဲဘၣ်တၢ် ကဟုကယာ်အီၤ လၢကၠ့(မ)(စ)ဝဲး(ဒ)(James Wide) လၢအနဲၣ် လ့ၣ်မ့ၣ်အူကျဲအဃိ, အဝဲမၤစၢၤကဒါက့ၤ ကၠ့(မ)(စ) န့ၣ်လီၤ. ကၠ့(မ)(စ)ဝဲး(ဒ) လီၤမၢ်ကွံာ် အခီၣ်ခံခီလၢာ်, ဖဲလၢအလီၤဃံၤလၢ လ့ၣ်မ့ၣ်အူသိလ့ၣ် အမဲာ်ညါန့ၣ်လီၤ.

အဝဲသိၣ်လိ ကၠဲး ဒ်သိးကမၤစၢၤအီၤ, ဒီးကွၢ်ထွဲ ဟံၣ်ကပိာ်ကပၤန့ၣ်လီၤ. ဒီးတယံာ်ဘၣ်ဒီး ဒ်သိး ကၠဲးမၤစၢၤအီၤလၢ တၢ်ဖံးတၢ်မၤအပူၤ, ဃုာ်စ့ၢ်ကီးဒီး တၢ်ဆီၣ်ထီၣ်ဆီၣ်လီၤ စုဟံး ဒ်သိး ကဆှၢလ့ၣ်မ့ၣ်အူအကျဲအကျိၤ ဒ်တၢ်ပနီၣ်ပာ်ဖျါဝဲအသိးန့ၣ်လီၤ.

လံာ်စီဆှံတဲဘၣ်ပှၤလၢ ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိအဂၤတဒု လၢအမၤစၢၤပှၤတဂၤ, လၢကျဲလၢ အလီၤကမၢကမၣ်, လၢအမ့ၢ် စီၤဘံးလၣ် အကသ့ၣ်ယီၤလီၤ. စီၤဘံးလၣ် မ့ၢ်ဝံတဂၤ…

ပှၤလၢဟ့ၣ်လီၤ တၢ်ဆိၣ်ဂ့ၤတဖၣ်

ဖဲ ၁၉၁၉ နံၣ် လါယနူၤအါရံၤ(၁၅)သီ ဖဲဝ့ၢ်ဘီးစတၢၣ်န့ၣ် ထံပိာ်သကၤထးဒၢဖးဒိၣ် တဖၣ် လၢပှၤဃ့ၣ်ထံပိာ်ထံန့ၣ် ပိၢ်ဖးထီၣ်ဒီးယွၤလီၤလၢကျဲမုၢ်ခိၣ်န့ၣ် အတီၣ်အိၣ် (၁၅)ခီၣ်ယီၢ်ဒီး အိၣ်ဝဲအကဲလၢၣ် ခံကကွဲၢ်ဒီး ယွၤဝဲတနၣ်ရံၣ် သၢဆံမံၤလာ် တၢ်လဲၤလီၤ. တၢ်မၤအသးအံၤ တွံၢ်တရူာ်စီကွံာ်သိလ့ၣ်တဖၣ်, တၢ်သူၣ်ထီၣ်တဖၣ် ပှၤကညီဒီးဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိတဖၣ်လီၤ. ထံပိာ်သကၤထံတဖၣ်အံၤ ဖျါလၢမၤဘၣ်ဒိဆါ တၢ်တသ့ဘၣ်ဆၣ်, တၢ်ကဲထီၣ်အသးအံၤန့ၣ် မၤလီၤမၢ်ကွံာ် သးသမူခံဆံတဖျၢၣ်ဒီး ပှၤတစှၤန့ၢ် (၁၅ဝ) ဂၤဘၣ်ဒိဝဲန့ၣ်လီၤ.

တဘျီဘျီတၢ်အဂ့ၤ ဒ်ထံပိာ်သကၤထံတဖၣ်အံၤ လၢတၢ်တမုၢ်လၢ်ဘၣ်တၢ်အပူၤ မၤဟးဂီၤပှၤသ့ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. တချုးဖဲအံၣ်စရ့လးဖိတဖၣ် နုာ်လီၤဆူကီၢ်တၢ်စံးပာ်န့ၣ် စီၤမိၤရှ့ဟ့ၣ်ပလီၢ် ပှၤဂီၢ်မုၢ်လၢ မ်အသုတပာ်ထီၣ်ထီအသး ဒီးကယဲၢ်တၢ်လၢအဒိးန့ၢ် ဘၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လံာ် ၅ မိၤရှ့ ၈:၁၂-၁၄ အပူၤ “တုၤနအီၣ်တၢ်ဒီးဘျဲးအီၣ်, ဒီးသူၣ်ဟံၣ်အဂ့ၤဒီးအိၣ်လၢအပူၤ, ဒီးနဂီၤဘုၣ်ဂီၤဖံး, ဒီးနသိ, မဲာ်တဲးလဲးအါထီၣ်, ဒီးနကျိၣ်ဧိၤစ့ဧိၤ ဒီးနထူနလွဲအါထီၣ် ... နကပာ်ထီၣ်ထီသးဒီး သးပ့ၤနီၣ်ဘၣ်ဖုး ယွၤ နကစၢ်”န့ၣ်လီၤ. ဒီးဒ်သိးအဝဲသ့ၣ် သုတစံးဒီးနာ်ဝဲလၢ မၤန့ၢ်တၢ်ထူးတီၤတဖၣ်လၢအဂံၢ်ဘါဒၣ်ဝဲ…

လီၤမၢ်, ထံၣ်က့ၤ, သးခု

ယၤဒီးယမါခါရံၣ်(Cari) ပဟးကသုၣ်ပသးလၢ ပီၣ်လဲၣ်ကၢၢ်နံၤအဆၢကတီၢ် ပစံးကတိၤသကိးလိာ်သးဒီးပိာ်ခွါသးပှၢ်တဂၤ လၢအစူးကါကဟၣ်ဃိထံဟီၣ်လာ်တိၢ်ထး ဒီးလူၤကွၢ်ဃု ထူစ့တိၢ်ထးတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲစံးဘၣ်ပှၤ “ပှၤကိးယၤလၢ ပသံးအကစၢ်ဒီး တနံၣ်အတီၢ်ပူၤ ယဃုထံၣ်န့ၢ်ဘၣ်ပသံး (၁၆၇)ဘိ လၢအလီၤမၢ်န့ၣ်လီၤ”. အဝဲဒုးသ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ပှၤလၢ “ဘၣ်တဘျီဘျီ ပသံးတဖၣ်အလိၤ အိၣ်ဒီးအကစၢ်အမံၤ ဒီးဖဲယဟ့ၣ်ကဒါက့ၤ အဝဲသ့ၣ်အတၢ်န့ၣ် ယမ့ၢ်ထံၣ်ဘၣ် အဝဲသ့ၣ်အမဲာ်သၣ်ဖိတဖၣ် ဒီးကဲထီၣ် တၢ်သူၣ်မုာ်သးမုာ် လၢယဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ယပာ်ဖျါထီၣ် စ့ၢ်ကီး လၢ အ့ထၢၣ်နဲး တၢ်ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါ “တၢ်လီၤမၢ်ဒီးတၢ်ထံၣ်န့ၣ်က့ၤ” တၢ်ကစီၣ်အပူၤ ဒ်သိးပှၤလၢအတၢ်လီၤမၢ်တဂၤဂၤ ကဆဲးကျိးသံကွၢ်တၢ် မ့ၢ်ကအိၣ်ဧါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ”. ယစံးဘၣ်အီၤလၢ ယနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ယဲ ယအဲၣ်ဒိးမၤတၢ်လူၤကွၢ်ဃု ထူစ့တိာ်ထးလၢ ဟီၣ်ခိၣ်လာ်ဘၣ်ဆၣ် ယတမၤအီၤ လ့တုၤလ့ၤတီၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲတချုးဟးထီၣ် လဲၤဆူညါန့ၣ် စံးဘၣ်ယၤလၢ “တုၤနမ့ၢ်တမၤတၢ်မၤအံၤန့ၣ်ဒီး တမ့ၢ်နကနၢ်ပၢၢ် တၢ်မၤအံၤဘၣ်”န့ၣ်လီၤ.

ဒ်န့ၣ်အသိး ပထံၣ်န့ၢ်ဘၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ထွဲ “ဃုထံၣ်ဒီးမၤန့ၢ်က့ၤ” ဖဲလူၤကၣ် အဆၢဒိၣ် (၁၅) န့ၣ်လီၤ. ဖဲယ့ၣ်ၡူး ဘၣ်တၢ်ဒုၣ်ဒွဲၣ်အီၤလၢ ကဟုကယာ်ပှၤတၢ်ဒဲးဘးဖိလၢ ယံၤဒီးယွၤန့ၣ် (:၁-၂),…

တၢ်ထုကဖၣ်လၢ ဘၣ်တၢ်ပာ်လုၢ်ပာ်ပှ့ၤ

ထိၣ်တလ့ (Clark’s Nutcracker) မ့ၢ်ထိၣ်လၢအလီၤကမၢကမၣ်တကလုာ်လီၤ. ကိးနံၣ်ဒဲး အဝဲကတဲာ်ကတီၤအသးလၢ တၢ်ဂိၢ်ခါအကတီၢ်အဂီၢ် ပာ်ခူသူၣ်တၢ်အီၣ်ပြံကဒံဖိ လၢအမ့ၢ် သ့ၣ်ဆှိ အဝါအချံဖိ, တနၣ်ရံၣ်န့ၣ် အချံ (၅ဝဝ) ညါလီၤ. တၢ်န့ၣ်ဝံၤ, လဲၤပူၤကွံာ်အါလါဝံၤ, အဝဲသ့ၣ်ဟဲက့ၤ ဒ်သိးကမၤဖျါထီၣ်တၢ်ချံဖိတဖၣ် လၢဘှ့ၣ်ပစီၤဒိၣ်ဒိၣ်ဖီလာ်ဒၣ်လဲာ်န့ၣ်လီၤ. ထိၣ်တလ့ (Clark’s Nutcracker) တဘ့ၣ်န့ၣ် တိၢ်နီၣ်တၢ်လီၢ်လၢ အပာ်ခူသူၣ် တၢ်ချံဖိတဖၣ်အလီၢ်တကလးဒၣ်လဲာ်န့ၢ်ဝဲ - တၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်လၢ လီၤကမၢကမၣ်ဒိၣ်မးလီၤ. လီၤဆီဒၣ်တၢ် ဖဲပဆိကမိၣ်ထီၣ် ပတၢ်ကီတၢ်ခဲ လၢပတိၢ်နီၢ်တဘၣ် ဒ်မ့ၢ် ပပာ်ဘၣ် သိလ့ၣ်နီၣ်ဝံာ်ခံဖဲလဲၣ် မ့ၢ်ပပာ်ဘၣ်မဲာ်ထံ ကလၤဖဲလဲၣ်အခါန့ၣ်လီၤ.

တၢ်မၤအသးလၢ တလီၤနာ်အံၤ, ပမ့ၢ်ထိၣ်သတြီၤဒီး ကစၢ်ယွၤအတၢ်သ့မၤတၢ်လၢ အမ့ၢ်တၢ်သ့ၣ်နီၣ် ပတၢ်ထုကဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်အဆံးအစှၤန့ၣ်လီၤ. ကစၢ်ယွၤ တိၢ်နီၣ်ဃာ်တၢ်ထုကဖၣ် အမ့ၢ်အတီခဲလၢာ်န့ၢ်ဝဲ ဒီးသ့ၣ်နီၣ်ဝဲဒီးစံးဆၢဝဲတုၤ အါနံၣ်အါလါလဲၤပူၤကွံာ်ဒၣ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲလံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ ၅:၈ အပူၤ စီၤယိၤဟၣ်ပာ်ဖျါ “တၢ်အိၣ်ဒီးအသးလွံၢ်ဒု” ဒီး “ပှၤသူၣ်က့သးပှၢ်ခံဆံလွံၢ်ဂၤ” ဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ်ယွၤ လၢမူခိၣ်ဘီမုၢ်န့ၣ်လီၤ.…

စှီၤတံၢ် ယွၤအကလုၢ်ကထါ

ထးကိၤကနံအကွီၤလီၢ်လံၤလၢ တၢ်စၢလီၤစဲၤအီၤ ဖဲယတံတံၢ်ဖးဒိၣ်အပဲတြီဖးဒိၣ်အလိၤန့ၣ် တူၢ်ဘၣ် ကီၢ်စဲၣ်မဲးနံၣ်စိထၣ်(Minnesota) အတၢ်ခုၣ်ကတီၢ်န့ၢ်ဝဲလီၤ. ဖဲလၢစီၤစုၤခီၣ်ယီၢ်တကယၤန့ၣ် ထးကွီအဂၤတခါ ဘၣ်တၢ်စၢဃာ်အီၤကျၢၤကျၢၤ ဖဲပှၤမၤကျီၢ်နူၢ်ထံ အဘုဖီကပၤလီၤ. ဖဲဘှ့ၣ်ကလံၤမုၢ်ဖးဒိၣ် လီၤအကတီၢ်န့ၣ် ယတံတံၢ်စၢပျံၤလၢထးကွီၤခံ ကဝီၤအဘၢၣ်စၢၤ ဒ်သိးအဝဲကလဲၤဘၣ်ကျဲလၢဟံၣ်ဒီးဘုဖီအဘၢၣ်စၢၤလီၤ. ခီဖျိ ဖီၣ်ဃာ်ပျံၤဃံးဃံးဒီး လဲၤဝဲန့ၣ် အကျဲတကမၣ်လၢၤဘၣ်.

ယတံတံၢ်စူးကါပျံၤလၢဆှၢအီၤဘၣ်ဘၣ် ဖဲဘှ့ၣ်ကလံၤမုၢ်အကတီၢ်အံၤန့ၣ် ဒုးသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်ယၤ လၢစီၤဒၤဝံး စူးကါဧ့ၤဘြံၤအထါတဖၣ် ဒ်သိးယွၤအတၢ်ကူၣ်သ့ကနဲၣ်အီၤ ကျဲထီဒါတၢ်ဒဲးဘးဒီးတၢ်မၤကမၣ်တၢ်န့ၣ်လီၤ. စံး ၁၉:၉-၁၁ “ယွၤအတၢ်စံၣ်ညီၣ်တဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်အမ့ၢ်အတီဒီးလိၤဝဲတီဝဲခဲလၢာ်လီၤ. ပသးကွံအီၤအလီၢ်အိၣ်ဒိၣ်န့ၢ်ထူ, ဒီးဒိၣ်န့ၢ်ထူအစီထံလၢအအါန့ၣ်တက့ၢ်လီၤ. မ့ၢ်အဆၢန့ၢ် ကနဲစီ, ဒီးကနဲစီလၢအလီၤစီၤလၢကနဲအခိၣ်ထံအလိၤန့ၣ်တက့ၢ်လီၤ.

တၢ်စှီၤဃာ် တၢ်မ့ၢ်တၢ်တီ လၢယွၤကလုၢ်ကထါ လၢယွၤအသးဒုးသ့ၣ်ညါဝဲန့ၣ် ကပၢၤဃာ်ပှၤ လၢပကျဲကမၣ်ဒီး မၤစၢၤပှၤ ဒ်သိးပကဆၢတဲာ်တၢ်လၢ ဒုးလၤကပီၤယွၤ ဒီးပှၤဂၤတဖၣ်လီၤ. လံာ်စီဆှံဟ့ၣ်ဒုးပလီၢ်ပှၤ ဒ်သိးပသုတဟးယံၤထီၣ်ဒီးယွၤ ဒီးဆှၢပှၤကျဲဆူဟံၣ်လီၤ. တဲပှၤကစၢ်လၢအုၣ်ခီၣ်က့ၤပှၤ အတၢ်အဲၣ်လၢပတဟ့ၣ်ဘၣ်အပှ့ၤ ဒီးတၢ်ဆိၣ်ဂ့ၤတဖၣ်လၢအိၣ်ခိးပာ်ပှၤလၢ ကပာ်လီၤအတၢ်နာ်လၢခရံာ်အပူၤလီၤ. ယွၤအကလုၢ်ကထါ မ့ၢ်ပသးသမူအပျံၤန့ၣ်လီၤ. မ်ယွၤမၤစၢၤပှၤ လၢပကဖိးဃာ်ပျံၤအံၤ တထံၣ်ဃီတက့ၢ်.

ဟံၣ်အမ့ၢ်အတီလၢ ပသးအဂီၢ်

ထွံၣ်လီၤလးဖိ ဘီးဘံၣ် (Bobbie the Wonder Dog) မ့ၢ်ဝဲဒၣ် ကီၢ်ကၠၢမၢၣ်အထွံၣ်ဖိတကလုၥ်လၢအကွၢ်ထွဲစၢၤသိဖိတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်ကိၢ်ခါပှၤဟးကသူၣ်အဆၢကတီၢ် ဖဲတၢ်လီၢ်လၢအယံၤဝဲဒီးဟံၣ် မံးလၥ် ၂,၂၀၀ အခါန့ၣ် ထွံၣ်ဖိအံၤလီၤဖးဝဲဒီး အဟံၣ်ဖိဃီဖိတဒူၣ်လၢ အဘူၣ်ဃးအီၤန့ၣ်လီၤ. ဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ်ဃုအီၤလၢ တၢ်လီၢ်ကိးတီၤဒဲး ဘၣ်ဆၣ်တထံၣ်ဝဲအဃိ ဘၣ်ဟဲက့ၤဝဲလၢသးသ့ၣ်ဖးအပူၤလီၤ.

ဃုလါပူၤကွံၥ်အလီၢ်ခံ တၢ်ဂိၢ်ခါဘူးကလၢၥ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ် ထွံၣ်ဖိဘီၣ်ဘံၣ်လၢ အဆူၣ်အရူတရိး, ဃဲၤသံကျိသံဖိအံၤ ဟဲက့ၤတုၤဝဲဒၣ်လၢဟံၣ်အတြဲၤ ဖဲဝ့ၢ်စ့လဘၢၣ်ထိ(Silverton), ကီၢ်စဲၣ်အီရံကိၤ(Oregon)န့ၣ်လီၤ. ဘီၣ်ဘံၣ်ဖိ ဘၣ်လဲၤခီဖျိတၢ်လဲၤကျဲလၢ အယံၤဝဲဒီးလီၤပျံၤလီၤဖုးတဖၣ်, ဘၣ်ခီဝဲထံကျိတဖၣ်, မဲးမုၢ်ခိၣ်ဒီးကစၢၢ်ကလိ လၢဘှ့ၣ်ဘၢဃးတဖၣ် ဒ်သိးကဃုထံၣ်က့ၤဟံၣ်ဒီး ပှၤလၢအအဲၣ်ဝဲတဖၣ်အအိၣ်န့ၣ်လီၤ.

ဘီၣ်ဘံၣ်ဖိအတၢ်ဃုထံၣ်က့ၤ အဟံၣ်ဖိအံၤ ကဲထီၣ်တၢ်ထိၣ်ဟူးထိၣ်ဂဲၤလၢ အခူအဝ့ၢ်ဂီၢ်ဒီး ဘၣ်တၢ်ပၥ်ဖျါအီၤလၢလံၥ်လဲၢ်, တၢ်ဂီၤမူဒီး ကျဲကပၤတၢ်ဒူၣ်လိၤ တၢ်ဂီၤတ့ခဲၣ်တဖၣ်အပူၤလီၤ. အတၢ်အဲၣ်အဟံၣ်ဖိဃိဖိတဖၣ်အံၤ ဒုးအိၣ်ထီၣ်ပှၤအါဂၤ အတၢ်ဒိသူၣ်ဒိသးဒီး အသးကလၢၢ်ဘၣ်တဖၣ်, ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် မ့ၢ်လၢ ကစၢ်ယွၤဒၢနုၥ်ဃၥ် တၢ်သးဆၢန့ၢ် ယိၥ်ယိၥ်လၢ ပသးဖျၢၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. လၢပျၢၤ ပှၤကူၣ်သ့ယွၤဂ့ၢ်ပီညါ အီကၢးစတံ (Augustine) စံးဝဲဒ်အံၤလီၤ. “နတ့လီၤပှၤလၢနဂီၢ်ဒၣ်နဲ,…

တၢ်နာ်လၢ အဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ထံၣ်ဆိကမိၣ်

“ကွၢ်, ဖုဖုဧၢ, သ့ၣ်ထူၣ်အဝဲန့ၣ်တဖၣ် ဝံၢ်ဝၢ်ဝဲအစုဆူ ကစၢ်ယွၤအအိၣ်” ယလံၤခွါဖိ အတၢ်ထံၣ်နီၤဖး လၢတၢ်သူၣ်ဟူးသးဂဲၤအပူၤ ဒုးနံၤကမှံထီၣ်ယၤ, ဖဲပကွၢ် ဘၢးခၠး(birch) အမုၢ်ဖိတဖၣ် (သ့ၣ်ခံတလဲာ်ဒဲး, အိၣ်ဒီးသ့ၣ်ဖံးအဘု ဒီးသ့ၣ်ဒ့တဖျ့ည့ဖိတဖၣ်) က့ၣ်ကျီၤလီၤဝဲ လၢကလံၤကျါ, တချုးကလံၤမုၢ်ဟဲလီၤအခါန့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤ ဒုးသံကွၢ်လီၤက့ၤယသးစ့ၢ်ကီးလၢ “မ့ၢ်ယအိၣ်ဒီးတၢ်နာ်လၢအဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဂီၤ, တၢ်ထံၣ်ဆိကမိၣ် ဒ်သိးအံၤဧါ” န့ၣ်လီၤ.

ပှၤကွဲးထါအဲလံစဘၢး ဘါရဲး ဘရိန့ (Elizabeth Barret Browning) ဆိကမိၣ်ထံကဒါက့ၤ စီၤမိၤရှ့ ဒီးတပှီာ်လၢမ့ၣ်အူလၣ်အကျါအဂ့ၢ် ဒီးကွဲးဝဲ “ဟီၣ်ခိၣ်ပှဲၤဝဲဒီး မူခိၣ်/ကယဲၢ်တပှီာ် မ့ၣ်အူလၣ်ကဲၤဒီးယွၤ/ ဘၣ်ဆၣ်ထဲပှၤလၢထံၣ်အီၤ/ ဃ့ၣ်လီၤကွံာ်အခီၣ်ဖံးလီၤ”. ယွၤအစုတၢ်တ့န့ၣ် အိၣ်ဖျါတြၢၢ်ကလာ် လၢပဃၢၤဝးဝး လၢတၢ်လီၤလးတဖၣ် လၢအဝဲမၤတ့ၢ်ဝဲတဖၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲမုၢ်တနံၤ ဟီၣ်ခိၣ်အံၤ ဘၣ်တၢ်မၤသီထီၣ်က့ၤအဆၢကတီၢ်အခါ, ပကထံၣ်ဘၣ် တၢ်တဒ်သိးဒီးအပူၤလၢညါနီတစုလၢၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

ယွၤထံၣ်တ့ၢ်ပှၤ ဘၣ်ဃးဒီးမုၢ်နံၤအံၤ ခီဖျိဝံယရှါယၤ, “အဂ့ၢ်ဒ်အံၤ, သုကဟးထီၣ်ဒီး တၢ်သူၣ်ခုသးခု, ဒီးတၢ်ကဆှၢသုဒီး တၢ်ဃူတၢ်ဖိး, ကစၢၢ်တဖၣ်, ဒီးတၢ်စိခိၣ်တဖၣ် ကကိးထီၣ်…

တၢ်ဒွဲၣ်ထီၣ် ပနဲတၢၣ်တဖၣ်

အဆၢကတီၢ် မ့ၢ်မုၢ်ဃ့ၢ်လီၤကတီၢ်, ဘၣ်ဆၣ် မုၢ်န့ၣ်တအိၣ်ဖျါဘၣ်. နယူအ့ကလဲၣ် မုၢ်နံၤလၢအခံးသူ (New England's Dark Day) စးထီၣ်မၤအသးဖဲ ၁၇၈၀ နံၣ်, လါမ့ၤ ၁၉ သီ ဂီၤ ဒီးယံာ်ဝဲ နၣ်ရံၣ်အါမးလီၤ. တၢ်ခံးသူလၢအလီၤဆီအံၤ ဘၣ်ကဲထီၣ်အဂ့ၢ်ခီၣ်ထံးန့ၣ် ဖျါလီၤဂာ်လၢ အမ့ၢ်မ့ၣ်အူလုၢ်တၢ်အၢၣ်အိၣ်ကဲထီၣ်လၢ ခဲနဒၢ်(Canada)သ့ၣ်ပှၢ်မ့ၣ်အူလၢအီၣ်ရၤလီၤသး ချ့သဒံးအဃိ, ပှၤအါဂၤ ဆိကမိၣ်လၢ တၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်စံၣ်ညီၣ်မုၢ်နံၤဧါ... န့ၣ်လီၤ.

ထံကီၢ်ခိၣ်နၢ်ကူၣ်လိာ်တၢ်ကရၢ (Connecticut governor's council) စံန့း (Senate) အိၣ်ဖှိၣ်သကိး, ဒီးပှၤတနီၤဆိကမိၣ်ဝဲလၢ ကဆိကတီၢ်တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ဘၣ်ဆၣ် အၣ်ဘြၣ်ဟၣ်ဒၣ်ဘဲပီး (Abraham Davenport) စံးဝဲ “ယတဘၣ်သးလၢ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ကဘၣ်တၢ်ပျၢ်ဘၣ်. မုၢ်စံၣ်ညီၣ်အနံၤ ဟဲသုးဘူးအသးဟဲဂ့ၤ တဟဲဂ့ၤ, မ့တမ့ၢ်လၢ မုၢ်စံၣ်ညီၣ်အနံၤဘူးထီၣ်န့ၣ်, အလီၢ်တအိၣ်လၢ ပကဆိကတီၢ် တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ဘၣ်. မ့မ့ၢ် မုၢ်စံၣ်ညီၣ်အနံၤ သုးဘူးဒီး, ယကမၤ ယမူဒါဒ်လဲၣ် ယကဃုထၢလီၤ. အဃိ, ယအဲၣ်ဒိးလၢ…

ဖဲတၢ်ထုကဖၣ် မၤဟူးဝးဟီၣ်ခိၣ်

ဒီးကထၢၣ်ကဲၤရံၣ်ကရ့ဘၢး(Dr. Gary Greenberg) မၤလဲၢ်ထီၣ်ဒိၣ်ထီၣ်တၢ်ဂီၤလၢ အဒိဃၥ်ဝဲလၢ အမ့ၢ် မဲးတဖၣ် လၢပီၣ်လဲၣ်ကၢၢ်နံၤ, လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီတဘ့ၣ်, တလီၢ်လီၢ်တၢ်အံၤ ပၥ်ဖျါထီၣ် တၢ်လီၤကမၢကမၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢမဲးအဖျၢၣ်ဖိတဖၣ်အကျါ ဟီၣ်လၥ်အသံးအကၥ်, ချိၣ်အကု ဒီးလၢၢ်တိၤရဲၣ်အက့အခီတဖၣ် ဟဲဖျါထီၣ် အလွဲၢ်လၢအကပီၤဖြးဖြးလီၤ.

အဝဲထံၣ်န့ၢ် တၢ်အါမံၤအါမၠိလၢအအါန့ၢ်ဒံး မဲးအဖျၢၣ်ဖိတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢအၣ်ရံၣ်နိၣ်လိၣ်လီၣ်ကၠံၣ် (arenology-တၢ်မၤလိမဲးအဖျၢၣ်), ပိးလီၤလၢအမၤဒိၣ်ထီၣ် တၢ်ဆံးဆံးဖိ လၢအပဲၥ်ထံနီၢ်ဖး မဲးဟီၣ်လၥ်အသံးအကၥ်ပၥ်ဖျါထီၣ် ထံအီၣ်လီၤကလိၥ်တၢ်, ထံအတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤလၢပီၣ်လဲၣ် ဒီးတၢ်အစၢလၢအဘၣ်ထွဲဒီးကၢၢ်ပၤနံၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ထဲမဲးအဖျၢၣ်ဆံးဆံးဖိတဖျၢၣ်ဒၣ်လဲၥ်, ဟ့ၣ်ထီၣ်တၢ်ကစီၣ်လၢ အလုၢ်အပှ့ၤ အိၣ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၥ်မုၥ်န့ၣ်လီၤ.
ထဲတၢ်ထုကဖၣ်တခါဧိၤ, ဒ်မဲးအဖျၢၣ်ဆံးဆံးဖိတဖျၢၣ်, ကဲထီၣ်တၢ်လၢ အတယၢၢ်ဃၢတမံၤသ့လီၤ. လံၥ်စီဆှံ နဲၣ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဆူ တၢ်ထုကဖၣ်အစိကမီၤလၢ ယွၤအဘီအမုၢ်လၢ ကဟဲဝဲန့ၣ်လီၤ. လၢလံၥ်လီၣ်ဖျါအဆၢဒိၣ် ၈ အပူၤ, စီၤယိၤဟၣ်ထံၣ် ကလူးတဂၤ ဆၢထၢၣ်လၢ တၢ်လုၢ်လီၢ်လၢ ယွၤအလီၢ်ပစိၥ်အမဲၥ်ညါ, ဖီၣ်ဃၥ်လီခီလၢအပၣ်ဃုၥ်ဒီး ‘ၦၤစီဆှံခဲလၢၥ် အတၢ်ထုကဖၣ်’န့ၣ်လီၤ. ဒီးကလူးန့ၣ် ဟံးန့ၢ် တၢ်ဆိၣ်ကဲၤနၢမူအလီခီ ဒီးမၤၦဲၤဝဲလၢမ့ၣ်အူ အိၣ်လၢတၢ်လုၢ်လီၢ် ဒီးတ့ၢ်လီၤဝဲဆူ…

ချ့ချ့ဒီးအိၣ်ခိး

“ပတၢ်ဆၢကတီၢ်အသဘျ့တဖၣ်န့ၣ် ပကမၤတၢ်မနုၤလဲၣ်”. တၢ်ဆိကမိၣ်အဝဲန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ကွဲးလံၥ်ဆီရဲၣ် လၢၦၤသ့မုၢ်ကျိၤဝဲၤကွၥ်ပီညါ ကၠီ မ့နး ခ့(John Maynard Keynes) စဲကျံးထုးထီၣ် ရၤလီၤအဂ့ၢ်မိၢ်ၦၢ်လီၤ. ဖဲတၢ်ကွဲးန့ၣ်အပူၤ, ခ့ ပၥ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ လၢနံၣ် ၁၀၀ အတီၢ်ပူၤ, စဲးဖီကဟၣ်ပီညါဒီး မုၢ်ကျိၤဝဲၤကွၥ် အတၢ်ဒိၣ်ထီၣ်လဲၢ်ထီၣ်တဖၣ်အဃိ ပဝဲၦၤကညီတဖၣ် ပကမၤတၢ်ထဲဒၣ်တနံၤန့ၣ် သၢနၣ်ရံၣ်ဒီးတနွံန့ၣ် ထဲဒၣ် ၁၅ နၣ်ရံၣ်လီၤ.

တၢ်မၤတ့ၢ်လံအသးဒ်န့ၣ် တချုး ခ့ စဲကျံးရၤလီၤ အလံၥ်ဆီရဲၣ် အဝဲန့ၣ်ဒံးအခါလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် စဲးဖီကဟၣ်ပီညါ မၤအါပတၢ်မၤဒိၣ်အါန့ၢ်လၢညါလီၤ. ပမုၢ်နံၤတဖၣ် အိၣ်ၦဲၤဒီးတၢ်မၤ, ဒီးဖဲပကိးမုၢ်နံၤအမူဒါ ဒ်တၢ်လဲၤတၢ်က့ၤဒီးတၢ်ကတဲၥ်ကတီၤတၢ်အီၣ်တၢ်အီတဖၣ်အဂီၢ် တၢ်ဆၢကတီၢ်အိၣ်တ့ၢ်စှၤကိၥ်, ပဘၣ်ဂုၥ်ဒံး တၢ်ဆၢကတီၢ်အဖၢမုၢ်လီၤ.

တၢ်လီၤကမၢကမၣ် မၤသးလၢ စီၤဒၤဝံၤအတၢ်အိၣ်မူပူၤတခါ ဒုးနဲၣ်ၦၤလၢ ပကအိၣ်ဂၢၢ်တပၢၢ် လၢတၢ်အိၣ်မူပစုၥ်ပတ့ၤအပူၤ အဂ့ၢ်ဒ်လဲၣ်လီၤ. ဖဲစီၤဒၤဝံး ဟးထီၣ်ဃ့ၢ်လၢ စီၤပၤစီၤစီလူးအတၢ်လူၤမၤသံန့ၣ် အဝဲသံကွၢ် မိၤအးအစီၤပၤလၢ နကပျဲ ယပၢ်ဒီးယမိၢ်ဟဲအိၣ်ဒီးနၤ ဖဲအံၤ တုၤယမၤလိန့ၢ် တၢ်လၢယွၤကမၤလၢယဂီၢ်တစုဧါ…